سلامت کودکان: صرع, از بیماری های شایع همه کشورهاست به گونه ای که شیوع آن حدود ۷ تا ۹ در هزار می باشد و در همه سنین, همه نژادها و هر دو جنس بروز می کند در نورولوژی کودکان, صرع شایع ترین بیماری را تشکیل می دهد.
صرع، از بیماری‌های شایع همه کشورهاست؛ به‌گونه‌ای که شیوع آن حدود ۷ تا ۹ در هزار می‌باشد. و در همه سنین، همه نژادها و هر دو جنس بروز می‌کند. در نورولوژی کودکان، صرع شایع‌ترین بیماری را تشکیل می‌دهد. علت‌های زیادی مثل تومورها، مننژیت و هیپوگلیسمی (کمی قند خون) و موارد دیگر ممکن است حالات صرعی را ایجاد کند، لذا لازم است بیمار از این جهات هم بررسی شود. در مواردی که علت مشخصی برای حملات صرعی پیدا نمی‌کنیم واژه صرع اولیه ۱ را به‌کار می‌بریم. همیشه در نخستین حمله به‌ویژه تشنجات حرکتی ۲ علل مهمی مانند مننژیت، کمبود کلسیم خون، هیپوگلیسمی، هیپوپاراتیروئیدی باید در نظر گرفته شود.
عکس این مسئله نیز وجود دارد، یعنی بسیاری اوقات با افرادی روبه‌رو می‌شویم که صرع ندارند ولی به غلط با عنوان این بیماری درمان می‌گردند. نمونه آن برخی مبتلایان به هیستری و هیپوگلیسمی می‌باشد. با توجه به این مسائل آشنائی با تعریف صرع و علل آن و علائم آن لازم است. صرع (EPILEPSY) اپی‌لپسی یعنی بروز دشارژهای الکتریکی غیرطبیعی و گاه‌گاهی از یافته‌های مغز که به یکی یا آمیزه‌ای از حالات بالینی زیر منجر می‌شود.
از دست دادن هوشیاری، حرکات تشنجی اندام‌ها، مات شدن، اختلالات دستگاه خودکار، اتوماتیسم، ادراکات حسی غیرطبیعی، رفتارهای غیرعادی و نشانه‌ها گوناگون دیگر. پیدایش هر یک از علائم بالا به کانون آسیب در مغز و جای تخلیه امواج صرعی بستگی دارد. در اصطلاح نورولوژی صرع به حملات تکرار شونده گفته می‌شود که از دیدگاه بالینی نماهای گوناگونی پیدا می‌کنند.
به‌عبارت دیگر، صرع حالتی عصبی است که در آن گروهی از سلول‌های مغزی در زمانی نابه‌جا به میزان زیادی فعال شده و ترشح می‌کنند. با اینکه صرع علت بسیاری از تشنج‌هاست اما صرع با تشنج تفاوت دارد. کودکی که یک‌بار تشنج کرده است، یک کودک صرعی نیست بلکه ممکن است علل بسیار زیادی بتوان برای تشنج او پیدا کرد.
● نشانه‌های اخطاردهنده
برخی از کودکان مبتلا به صرع، چند روز پیش از حمله، حملات ویژه‌ای دارند که هشداردهنده بروز صرع در آنها می‌باشد. این نشانه‌ها ممکن است به‌صورت عصبی شدن، احساس خوشی، خستگی و یا میل به غذاخوردن باشد.
بسیاری از والدین ممکن است به این فکر کنند که آیا کاری کردند؟ یا کاری باید می‌کردند و نکردند که باعث شروع صرع در کودک شده است؟ و ممکن است به‌دنبال علت بیماری گشتن، بخشی از تلاش آنها را به دنبال صرع کودک شامل شود. بسیار بعید است که شما به‌عنوان والدین کاری کرده باشید که مسئول تشنج فرزندتان باشید و در بسیاری از موارد علت صرع شناخته نشده است.
● علل بیماری‌های صرعی
▪ علل ارثی و فامیلی --> اختلالات کروموزومی، لیپیدوزها، آمینواسیدوری‌ها و صرع‌های ارثی
▪ علل داخل رحمی و ضربه‌های زایمانی --> زایمان مشکل، استفاده از فورسپس، آنوکسی هنگام تولد، ضربه به سر، پرتو درمانی و ابتلاء مادر به توکسوپلاسموز و سرخجه
▪ عفونت‌های مغزی
▪ نئوپلاسم‌های مغزی مثل تومورهای اولیه
▪ آسیب‌های عروقی --> ناهنجاری‌های شریانی ـ وریدی و خونریزی درون مغزی
▪ اختلالات متابولیک --> اورمی، هیپوگلیسمی، کمبود ویتامین B۶
▪ پیشینه ضربه‌های شدید مغزی
▪ علل سمی --> مصرف زیاد داروهائی مانند آنتی‌هیستامین‌ها، کاربامازپین فنی‌توئین و آمفتامین
● صرع کوچک یا پتی‌مال (Petimal=Absence)
از مشخص‌ترین انواع صرع‌های فراگیر اولیه کودکان است که معمولاً بین ۶ تا ۱۳ سالگی بروز می‌کند و در دختران کمی شایع‌تر می‌باشد. نمای بالینی صرع کوچک، به شکل وقفه‌های بسیار کوتاه‌مدت چند ثانیه‌ای در هوشیاری بیمار است، به‌طوری‌که گاهی تا مدت‌ها والدین بیمار متوجه این حالات نمی‌شوند. از ویژگی‌های این حملات بروز چندین تا چند صدباره آنها در روز می‌باشد. در این صرع بیمار برای لحظه‌آی مکث می‌کند و ارتباطش با محیط قطع می‌شود؛ ولی به زمین نمی‌افتد و بلافاصله هوشیاریش را به‌دست می‌آورد و به‌کار خود ادامه می‌دهد. آموزگار ممکن است نخستین کسی باشد که متوجه جاانداختن لغات ساده در دیکته دانش‌آموز دچار پتی‌مال می‌شود و این اشتباه املائی هم‌زمان با مات‌زدگی بیمار است. گاهی همراه با وقفه‌های هوشیاری، نشانه‌هائی مانند خیره‌شدن چشم‌ها، پلک‌زدن پیاپی و پرش‌هائی در لب‌ها نیز پدیدار می‌گردد.
برای تشخیص، اگر از بیمار بخواهیم سه دقیقه تند و عمیق نفس بکشد، علائم به‌صورت مات‌زدگی یا خیره‌شدن نمایان می‌شود. نکته قابل توجه در صرع کوچک اینکه، ممکن است این صرع با تیک یا نوروزهای دیگر اشتباه شود. کودکان مبتلا به تیک می‌توانند از بروز حرکات غیرطبیعی خود جلوگیری کنند ولی در صرع پتی‌مال، اراده بیمار تأثیری در پیدایش این حرکات ندارد. همچنین صرع کوچک با خستگی و تنفس عمیق پی‌درپی، تشدید یا بارز می‌گردد ولی در تیک، توجه بیمار به مسائل دیگر سبب رفع حملات می‌شود.
● تشخیص
بهترین روش تشخیص صرع پتی‌مال، نوار مغزی است که در این‌صورت امواج تیز و آهسته با فرکانس سه‌بار در ثانیه به‌ویژه هنگام تنفس عمیق (به مدت سه دقیقه) بروز می‌کنند. در پتی‌مال، سی‌تی‌اسکن مغزی طبیعی است و انجام آن معمولاً ضرورت قطعی ندارد.
● پیش‌آگهی پتی‌مال
۳۰ درصد بیماران پس از بلوغ بهبودی کامل پیدا می‌کنند؛ ۳۰ درصد حتی بعد از بلوغ نیز دچار حملات می‌شوند و در ۳۰ تا ۵۰ درصد موارد (طبق آمارهای گوناگون) این بیماری به صرع بزرگ تبدیل می‌گردد. اگر فرکانس حملات زیاد باشد، اختلال وضع درسی به شکست تحصیلی بیمار می‌انجامد. بهترین پیش‌آگهی در بیمارانی است که هوش طبیعی دارند، شروع پتی‌مال در آنها زودرس و معاینه عصبی آنها طبیعی می‌باشد.
● درمان
گرچه در درمان داروئی پتی‌مال نظریه‌هائی وجود دارد ولی ما از بحث در این‌باره خودداری می‌کنیم، چرا که تجویز دارو بستگی به‌نظر پزشک مربوطه دارد.
● آیا اقدامات اولیه، زمانی‌که کودکی دچار تشنج می‌شود را می‌دانید؟
دو مورد مهمی که باید انجام شود این است که
۱) مطمئن شوید کودک شما نفس می‌کشد.
۲) اجازه ندهید کودک به خودش آسیب بزند.
▪ آرامش خود را حفظ کنید و این چند مرحله ساده را دنبال کنید:
مطمئن شوید کودکتان نفس می‌کشد. اگر لب‌هایش کبود شده، نشانگر آن است که نفس نمی‌کشد.
اگر کودک نفس نمی‌کشد، با اورژانس تماس بگیرید. اگر احیا بلد هستید پیش از رسیدن کمک احیاء را شروع کنید.
اگر کودک نفس می‌کشد او را روی زمین بخوابانید تا زمین نخورد.
کودک را به پهلو بخوابانید تا از خفگی ناشی از انسداد مجاری تنفسی جلوگیری شود.
اطراف کودک را از چیزهائی مثل میز و صندلی خالی کنید.
بند لباس‌هائی که کودک به تن دارد را شل کنید.
بچه را محکم نگیرید و مانع حرکات او نشوید.
هرگز حین تشنج، چیزی داخل دهانش نگذارید و سعی نکنید با انگشت دهانش را باز نگه‌دارید.
در صورت امکان هر چه زودتر با پزشک تماس بگیرید.
احتمالاً بعد از تشنج، کودک شما به خواب عمیقی فرو خواهد رفت. این طبیعی است. او را بیدار نکنید. وقتی او خواب است به او غذا و آشامیدنی ندهید.
● رژیم غذائی
بعضی بچه‌ها که دچار انواعی از صرع هستند و درمان آنها مشکل است، ممکن است رژیم غذائی پرچربی که کتوژنیک نامیده می‌شود به آنها کمک کند. متأسفانه معمولاً پیگیری این رژیم دردسرساز است و می‌تواند باعث بد فرم شدن بدن کودک شود. اما اگر توصیه پزشکتان باشد و شما عمل نکنید وضع از این بدتر می‌شود. به هر شکل، حتماً قبل از آنکه برای کودکتان ار رژیم غذائی خاصی استفاده کنید با پزشکتان مشورت نمائید.
● مشکلات رفتاری در کودک مبتلا به صرع
خانواده‌های کمی هستند که دچار مشکلات رفتاری نیستند، چه کودک مبتلا به صرع داشته باشند و چه نداشته باشند. به‌ندرت پیش می‌آید که مشکلات رفتاری به‌طور مستقیم ناشی از صرع باشد و چیزی تحت عنوان شخصیت صرعی تنها یک افسانه است.
تشنج برخی از بچه‌ها با استرس یا هیجان بدتر می‌شود و در بعضی موارد، مشکل رفتاری به‌دلیل داروهای خاصی به‌وجود می‌آید. گاهی بی‌حواسی زودگذر در جریان یک تشنج کوچک و بی‌علامت در صرع كوچک می‌تواند باعث گیجی یا ناامیدی کودک شود، که به‌نوبه خود منجر به مشکلات رفتاری می‌شود.
اگر کودکتان دچار مشکلی شد، سعی کنید تا حد امکان دلیل پیدایش آن مشکل را دریابید. متخصصان که درگیر مسائل کودکتان هستند، به‌خوبی می‌توانند به شما کمک کنند. بنابراین از اینکه به آنها بگوئید و یا از ایشان سئوال کنید واهمه نکنید.
بعضی از بچه‌های مبتلا به صرع در مدرسه، منزوی می‌شوند. این به‌دلیل عدم اعتماد به‌نفس و توانائی اندک آنها در برقراری ارتباط متقابل می‌باشد. ممکن است کودک کج‌خلق یا خشن شده، یا اینکه سوءرفتارهائی مثل فرار از مدرسه از خود بروز دهد. با معلم کودکتان صحبت کنید و مطمئن باشید فرزندتان به اعتماد و حمایت شما پشت‌گرم است.
● خلاصه مطلب اینکه
آموزگار و والدین گرامی:
به کودک کمک کنید که با صرع زندگی کند.
اطلاعات صحیح و خوش‌بینانه به والدین کودک و خود او کمک می‌کند که از زندگی دوران کودکی او لذت ببرند. به او به اندازه‌ای راجع به صرع بگوئید که احساس می‌کنید می‌تواند بفهمد و به او راه‌های ساده‌ای را که به‌وسیله آنها می‌تواند شرایط را کنترل کند نشان دهید. هر چقدر بزرگ‌تر می‌شود شما می‌توانید او را تشویق کنید تا مسئولیت‌پذیرتر باشد.
● خطوط راهنمای زیر می‌تواند مفید باشد
۱) دانش‌آموزتان را آن‌گونه که هست بپذیرید (به‌عنوان کسی که صرع دارد) و او را تشویق کنید که به همین شکل عمل کند.
۲) او را حمایت کنید و اعتماد و اطمینان او را برای قرار گرفتن در شرایط متفاوت افزایش دهید.
۳) به او اطمینان دهید وقت، علاقه و انرژی شما بین هر یک از دانش‌آموزانتان تقسیم شده است.
۴) به‌جای آنکه به‌کارهائی که نمی‌تواند انجام دهد فکر کنید، به آنچه می‌تواند انجام دهد معطوف شوید.
۵) در مغز خود این نکته را جا بیاندازید که احساس عصبانیت یا بی‌میلی نسبت به بچه‌هایتان که گاهی به سراغتان می‌آید امری طبیعی است و البته شما آنها را بسیار دوست دارید و مراقبشان هستید؛ و برای موفقیتشان تلاش می‌کنید.
۶) مانند یک خانواده، از با هم بودن لذت ببرید.
۷) از کمک به او مگر در حالتی‌که واقعاً به کمک‌تان احتیاج دارد خودداری کنید.
۸) زندگی خود را به این دلیل که کودکی مصروع دارید، مختل نکنید.
۹) با بچه‌ای که مبتلا به صرع است متفاوت از دیگر دانش‌آموزان رفتار نکنید.
۱۰) اجازه دهید او، خود را مریض تصور کند یا ابتلا به صرع را یک گناه بداند.
نویسنده: سعیده مرتضوی . کارشناس ارشد کاردرمانی
منبع : آفتاب آنلاین