سلامت کودکان: بعد از تولد نوزاد، خون بند ناف او دور ریخته می‌شود، اما محققان دریافتند که با استفاده از این زباله‌های بیولوژیکی می‌توانند زندگی فرد را نجات دهند.
بحث استفاده از محصولات زایمانی مانند خونِ بندناف، جفت، پرده آمنیوتیک و مایع جنینی چند سالی است که در پزشکی مورد توجه قرار گرفته و امروزه با پیشرفت پزشکی، سلول‌های مشتق از خون بندناف در عرصه پزشکی کاربردهایی مختلف پیدا کرده است.
از سال گذشته با نام‌گذاری 24 آبان به‌نام روز جهانی خون بندناف تلاش شد به این زباله بیولوژیک توجهی بیشتر شود، اولین پیوند خون بندناف در سال ۱۹۸۸ میلادی در فرانسه و توسط دکتر گلوکمن به یک کودک مبتلا به کم خونی فانکونی (یک نوع کم خونی مادرزادی) انجام گرفت و به این ترتیب تا به امروز صد‌ها پیوند موفق خون بندناف صورت گرفته و مراکز بزرگ ذخیره این سلول‌ها در کشور‌های مختلف جهان تاسیس شده است.
مرور آمار منتشر شده نشان می‌دهد هر ساله حدود ۳۰ هزار بیماری قابل درمان با پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان، شناسائی می‌شوند که حدود ۷۵ درصد این بیماران قادر به یافتن داوطلبی مناسب برای اهداء مغز استخوان نیستند.
جستجوی مراکز ثبت اهدا کنندگان مغز استخوان نیازمند زمانی زیاد به خود اختصاص می‌دهد، از این رو ذخیره خون بندناف، زمان را کوتاه و تعداد اهدا کننده را بیشتر می‌کند، به این ترتیب عمر مبتلایان به لوسمی‌های حاد، کم خونی و نقایص ایمنی که در زمان کوتاهی می‌میرند چند سال دیگر افزایش پیدا می‌کند.
مرتضی ضرابی مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان و دکتری رشته زیست‌شناسی سلولی و ملکولی در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان؛ اظهار کرد: بعد از تولد نوزاد، خون بند ناف او دور ریخته می‌شود اما محققان دریافته‌اند این زباله‌های بیولوژیکی کاربردهایی بسیار دارد که استفاده از آن نجات دهنده جان افراد خواهد بود؛ سلول بنیادی خون ساز که در بند ناف موجود است عمدتا به عنوان درمان منشا خونی کاربرد دارد همچنین خود بند ناف سلول‌های بنیادی کاربردهای مختلفی دارد.
ضرابی با اشاره به اینکه سلول‌های بنیادی خون بند ناف از نوع سلول‌های مزانشیمی هستند، گفت: جمع‌آوری این سلول‌ها کمک می‌کند تا از آنها در درمان بسیاری از بیماریها مانند درمان بیماران CP و اوتیسم استفاده کرد؛ پرده آمنیوتیک پرده‌ای است که دور جنین احاطه می‌شود و نتایج تحقیقات نشان داده است این پرده قابل جمع‌آوری بوده و نقش پانسمان داشته و ماهش دهنده انواع دردهای مزمن خواهد بود.
مدیر بن‌یاخته‌های رویان با بیان اینکه پرده آمنیوتیک به عنوان پانسمان و قطره استفاده می‌شود، گفت: منظور از قطره، قطره‌هایی هستند که زخم را مانند پانسمان ترمیم کرده و مورد استفاده قرار میگیرد، در کنار این بحث مایع آمنیوتیک به دلیل فاکتورهایی موثر به عنوان محیط رشد سلول در کارهای تحقیقاتی قرار میگیرد و در موارد مختلف درمانی استفاده می‌شود.
ضرابی ادامه داد: مجموعه این زباله‌های بیولوژیک در درمان بسیاری از بیماریها کاربرد بسیاری دارد؛ براساس تحقیقات انجام شده، استفاده همزمان از چند ریز مولکول در محیط آزمایشگاهی برای تکثیر سلول های بنیادی خونساز بندناف، موثر و سبب افزایش 120 برابری سلول‌های تک‌هسته‌ای، و 50 تا 70 برابری سلول‌های CD34+CD38- در روز دهم کشت شده است.
خون بند ناف از منابع مهم سلول بنیادی
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته های رویان گفت: خون بندناف به عنوان یکی از منابع ارزشمند و سهل‌الوصول سلول‌های بنیادی خونساز از پتانسیلی بالا در درمان انواع بیماریها و بدخیمی‌های خونی برخوردار است اما تعداد اندک سلول موجود در هر واحد خون بندناف، استفاده از این منبع را محدود به بیماران خردسال کرده است.
وی ادامه داد: در این میان تکثیر آزمایشگاهی سلول‌های بنیادی خون بندناف از جمله روش‌های مطرح برای حل این چالش محسوب می‌شود تا جایی که یک محیط کشت عاری از سرم و حاوی حداقل 3 سایتوکاین اصلی SCF، TPO و Flt3L، در سطح بین‌الملل برای تکثیر بهینه این سلول‌ها معرفی شده است.
ریزمولکول‌هایی که در حال گسترش هستند
ضرابی با تاکید بر اینکه تمایز پیری و مرگ سلولی از مهمترین معایب پروتکل کشت است، ادامه داد: شناسایی فاکتورهای رشد دیگر که بتواند جایگزین سایتوکاین‌ها شود یا اینکه حداقل عملکرد آنها را بهبود بخشد، از اهمیتی بسزا برخوردار است.
به گفته وی، استفاده از ریزمولکول‌ها در فناوری تولید، تکثیر و نگهداری انواع سلول‌های بنیادی جنینی و بالغ، در سال‌های اخیر به شدت رو به گسترش است چراکه ابزاری مناسب جهت کنترل انواع مسیرهای پیام‌رسانی سلولی هستند.
وی درباره تحقیق انجام شده برای تکثیر سلول‌های خونساز بندناف افزود: به منظور بهینه‌سازی محیط کشت سلول‌های CD34+، ضمن جستجو در بین انواع مسیرهای منتهی به تکثیر، تمایز و آپاپتوز سلول‌های بنیادی خونساز، مجموعه‌ای از 7 ریزمولکول SB، PD، Chir، Bpv، Pur، Pμ وNAM انتخاب و به طور همزمان به محیط کشت افزوده شد، سپس با رویکرد حذفی بهترین ترکیب آنها جهت القای تکثیر کارامد سلول‌هایCD34+ غربالگری شد.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته های رویان ادامه داد: در هر مرحله، ویژگی تکثیر، خودنوزایی، کلونی‌زایی و بیان ژن‌هایی چون GATA1/2، BMI1 و CXCR4 در سلول‌های تکثیریافته مطالعه شد، علاوه بر این در نهایت با کمک مدل موشی پیوند داخل رحمی پتانسیل پیوند سلول‌ها در کوتاه مدت نیز مورد بررسی قرار گرفت.
ضرابی تشریح کرد: به طور کلی، نتایج حاصل از این مطالعه، نه تنها پروتکلی موثر برای تکثیر سلول‌های بنیادی خونساز خون بندناف در شرایط آزمایشگاه معرفی می‌کند بلکه دیدگاهی جدید در خصوص مکانیسم‌های مولکولی حاکم بر فرایند تکثیر و خودنوزایی این سلول‌ها باز می‌کند.
اشکان مزدگیر مدیر توسعه محصولات و خدمات شرکت فناوری بن یاخته‌های رویان کشور در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشکی باشگاه خبرنگاران جوان؛ اظهار کرد: خون بندناف خونی است که در جفت و بندناف بعد از زایمان به عنوان زباله بیولوژیک دور انداخته می‌شود، اما در عین حال این خون حاوی مقادیر زیادی سلول بنیادین خونساز است که پتانسیل استفاده از درمان بیش از 80 نوع بیماری مانند سرطان خون، تالاسمی و نقش سیستم ایمنی را دارد.
مدیر توسعه محصول فناوری رویان بیان کرد: خون بندناف بعد از زایمان توسط کارشناس آموزش دیده و در صورت تمایل خانواده‌ها جمع‌آوری شده و در نهایت به بانک خون بندناف ارسال خواهد شد؛ در بانک خون بندناف، سلول‌های بنیادی خونساز جداسازی می‌شود و در دمای 196- درجه نگهداری می‌شود تا در آینده در صورت نیاز فرد بتوان از آن استفاده کرد، علاوه بر این، یک‌سری تست‌های کنترل کیفی جهت اطمینان از سلامت نمونه‌ها بر روی آنها انجام می‌شود. این تست‌ها شامل تست سرولوژی، میکروبی، فلوسایترومتری و آزمایشگاه HLA است.
وی افزود: قابل ذکر است بیماری‌هایی که منشأ خونی دارند توسط خون بندناف درمان می‌شود؛ علاوه بر ارائه خون بندناف، در حال حاضر از پرده آمنیوتیک جنینی به عنوان پانسمان بیولوژیک استفاده می‌شود که استفاده آنها در درمان زخم‌های سوختگی درجه 2 و 3، زخم‌های بستر، زخم پای دیابتی و جراحی‌های داخلی استفاده می‌شود، همچنین این پانسمان در جراحی چشم کاربرد دارد.
مزدگیر افزود: از سال 87 خدمات ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی خون محیطی، جهت کمک به درمان بیماران سرطانی دریافت کننده شیمی درمانی وسیعی در پژوهشگاه رویان ارائه می‌شود، همچنین از سال 96 این خدمات در کنار خدمات ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی خون بندناف در اختیار بیماران نیازمند و براساس تقاضای مراکز پیوند ارائه می‌شود.
وی گفت: در نهایت از ابتدای سال 97 امکان ارائه خدمات آزمایشگاه تخصصی HLA به بیماران و متقاضیان استفاده از این خدمات توسط شرکت بن‌یاخته‌های رویان ارائه می‌شود.
منبع : باشگاه خبرنگاران جوان