سلامت کودکان: تشنج نوعی تغییر در حرکت و رفتار بیمار در زمان محدود است که در ۱۰ درصد کودکان نیز رخ می‌دهد. تشنج در کودکان می‌تواند علامتی از بیماری‌های جدی سیستمیک یا عصبی باشد که نیازمند بررسی و درمان است. تشنج انواع مختلفی دارد که در این مطلب به انواع و شیوه برخورد با آن خواهیم پرداخت.
بیشتر تشنج‌ها توسط اختلالات خارج مغزی نظیر عفونت‌ها، تب بالا (خصوصا بالای 39درجه)، ضربه به سر، هیپوکسی (کاهش اکسیژن) و ایسکمی (قطع خونرسانی و قطع اکسیژن) مغزی و بی‌نظمی‌های قلبی اتفاق می‌افتد.
حملات ریسه و برگشت غذا از معده به مری نیز به عنوان مقلدهای تشنج مطرح هستند. البته ممکن است بیماری، منشأ روانی هم داشته باشد.
تشنج انواع مختلفی دارد که به دو گروه عمده پارشیل و ژنرالیزه تقسیم می‌شود که هر کدام از آنها نیز چند نوع است.
تشنج‌های پارشیل
پارشیل ساده: شایع‌ترین علامت آن فعالیت حرکتی کلونیک یا تونیک (حرکات انقباضی) است. همچنین چرخش سر نیز در بیماران شایع است. ناراحتی در قفسه سینه و سردرد نیز در این نوع دیده می‌شود. مدت متوسط آن 10 تا 20 ثانیه و کودک معمولا هوشیار است.
پارشیل کمپلکس: شروع آن مانند تشنج پارشیل ساده است، ولی در این کودکان مختل‌شدن هوشیاری به‌صورت توقف فعالیت یا خیره شدن به یک نقطه نیز دیده می‌شود.
صرع پارشیل کمپلکس با امواج سنتروتمپورال (BPEC): شروع این نوع صرع از 9 تا 10 سالگی است و داشتن سابقه خانوادگی در آن دخیل است. در این نوع تشنج، بیمار هنگام تشنج بی‌حسی یکطرفه گونه، صداهای حلقی، ریزش آب دهان و انقباضات یکطرفه تحتانی صورت دارد.
انسفالیت راسموسن: نوعی تورم و التهاب در مغز است که باعث تشنج‌های مداوم می‌شود. پیشرونده و بالقوه کشنده است، ولی گاهی اوقات خودبه‌خود متوقف می‌شود. معمولا قبل از ده سالگی شروع می‌شود و احتمال طولانی شدن عوارض در بیمار وجود دارد.
تشنج‌های ژنرالیزه
تشنج آبسانس ساده: سن شایع این نوع تشنج در کودکان کمتر از 5 سال است. علائم نیز با توقف ناگهانی فعالیت حرکتی یا کلامی همراه با حرکت نکردن صورت و لرزش پلک‌ها بروز می‌کند. تشنج کمتر از 30 ثانیه طول میکشد ولی ممکن است در طول روز صدها بار تکرار شود.
تشنج انقباضی ژنرالیزه: شایع‌ترین نوع تشنج است و بیمار دچار از دست دادن هوشیاری ناگهانی و گردش چشم‌ها می‌شود. عضلات به‌حالت منقبض درآمده و به دنبال آن قطع موقت تنفسی ایجاد می‌شود. انقباضات به صورت ریتمیک شروع شده و با شل‌شدن متناوب گروهی از عضلات ادامه می‌یابد. خاتمه تشنج با یک آه است. از دست دادن کنترل اسفنکترها خصوصا مثانه در این نوع شایع است. مرحله آخر، به صورت نیمه کما و خواب عمیق بوده و همراه با استفراغ و سردرد شدید است.
صرع میوکلونیک جوانی: بیماران انقباضات کوتاه و قرینه و شلی بدن دارند و هنگام حمله به جلو سقوط می‌کنند.
صرع میوکلونوس خوش‌خیم شیرخوارگی: این نوع از صرع از شیرخوارگی شروع می‌شود و محدود به گردن، تنه و اندام‌هاست. شیرخواران مبتلا تا دو سالگی بدون درمان بهبود می‌یابند.
صرع میوکلونیک تیپیک اوایل کودکی: از حدود دو سالگی شروع می‌شود. کودکان مبتلا بیشتر دارای تاریخچه خانوادگی هستند و احتمال عقب‌ماندگی ذهنی نیز در بعضی از آنها وجود دارد.
صرع میوکلونیک جوانی: شروع در 12 تا 16 سالگی است که بصورت پرش‌های عضلانی مکرر هنگام بیدارشدن از خواب، شانه کردن و مسواک زدن رخ می‌دهد. این بیماران باید تا آخر عمر دارو مصرف کنند.
صرع‌های میوکلونیک پیشرونده: در بیماران ژنتیکی دیده می‌شود. این گروه از بیماران آینده بدی دارند و صرع در آنها حالت پیشرفته‌ای پیدا می‌کند.
اسپاسم شیرخواران: شروع در چهار تا شش ماهگی به صورت انقباضات کوتاه قرینه گردن، تنه و اندام‌ها حین خواب یا بیداری است. اسپاسم شیرخواران علل متعددی دارد و معمولا درمان این نوع صرع مشکل است و کودک را باید نزد فوق تخصص مغز‌واعصاب کودکان برد.
ارزیابی کودک مبتلا به صرع
ارزیابی اولیه کودک مراجعه‌کننده با تشنج، شامل بررسی وضعیت قلبی و گردش خون، سنجش علائم حیاتی (شامل دما، فشارخون) و سنجش سطح گلوکز مویرگی (باگلوکومتر) است، البته در مراحل بعدی، بررسی علل ایجادکننده زمینه‌ای همچون عفونت‌ها (مننژیت و سپسیس)، مصرف داروها و سموم، سابقه ضربه به سر و سابقه خانوادگی با شرح حال و معاینه بالینی و همچنین سنجش سطح کلسیم، منیزیم، الکترولیت‌ها و تست‌های عملکرد کبدی و کلیوی ضروری است.
تب کودک را کنترل کنید
تشنج‌های ناشی از تب شایع‌ترین اختلال تشنجی دوران کودکی هستندکه معمولا پیش‌آگهی خوبی دارند، اما ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های عفونی (سپسیس و مننژیت) باشند. بنابراین هر کودک مبتلا به تشنج را که به کلینیک می‌آورند حتما باید علت تب مشخص شود.
سن شروع این تشنج‌ها 9 ماهگی تا 5 سالگی (بخصوص 14 تا 18 ماهگی) است و 3 درصد کودکان دچار تشنج شیرخوار هستند. زمینه ژنتیک در تشنج ناشی از تب بسیار پررنگ است. پس در گرفتن شرح حال باید به سابقه خانوادگی و فامیلی توجه ویژه‌ای داشت. تشنج‌ها معمولا در تب 39 درجه سانتی‌گراد یا بالاتر اتفاق می‌افتد و میزان عود تشنج ناشی از تب 30 تا50 درصد است. کودکان دارای تب پایین‌تر از 39 درجه، دارای سابقه خانوادگی و کودکانی که در سن زیر 12 ماهگی دچار تشنج می‌شوند در آینده بیشتر در معرض خطر عود تشنج ناشی از تب یا ابتلا به صرع هستند.
درمان صرع
برای ارزیابی کودکان از سی تی اسکن و نوار مغز (EEG) استفاده می‌شود و درمان ابتدایی تشنج ناشی از تب پس از اقدامات اولیه، کنترل تب و بررسی علل آن و اطمینان بخشی به والدین است. کودکانی که تشنج‌شان بیش از پنج دقیقه طول کشیده است باید در مراکزی مجهز به وسایل پیشرفته برای کنترل تشنج بستری شوند. درمان‌های دارویی، جراحی و درمان‌های متفرقه از جمله رژیم غذایی و تحریک عصب واگ برای تشنج در کودکان وجود دارد که متخصص کودکان بسته به نوع و شدت تشنج و نتایج EEG (الکتروانسفالو‌گرافی یا نوار مغزی) و تصویربرداری‌های مختلف، بیماری‌های زمینه‌ای کودک و عوارض هر درمان، از آنها استفاده می‌کند.
نویسنده: دکتر محمدرضا عزیزی اصل/ متخصص کودکان
منبع: جام جم سرا