سلامت کودکان: اختلال در سیستم ایمنی کودک باعث می‌شود بدن وی قادر به مبارزه با بیماری‌ها و عفونت‌ها نباشد. این‌گونه اختلالات سبب می‌شود کودک به آسانی در معرض ابتلا به بیماری‌های ویروسی و عفونت‌های باکتریایی قرار گیرد.
نقص در سیستم ایمنی بدن می‌تواند مادرزادی و یا اکتسابی باشد. بیماری مادرزادی یا اولیه به بیماری گویند که کودک همراه با آن متولد می‌شود. بیماری اکتسابی یا ثانویه به بیماری گویند که کودک در طول زندگی خود به آن مبتلا می‌گردد. بیماری‌های اکتسابی نسبت به بیماری‌های مادرزادی شایع‌تر هستند. بیشتر پزشکان بر این اعتقاد هستند که افرادی که با بیماری‌های ضعف سیستم ایمنی مواجه هستند می‌توانند عمری طولانی و پربار داشته باشند. نکته مهم در رابطه با این بیماری تشخیص سریع و درمان به‌موقع است.
عفونت‌های ایجاد شده توسط موجودات میکروسکوپی مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها جزئی از زندگی انسان‌ها هستند؛ اما عفونت‌های تکرار شونده شامل مورد فوق نمی‌شود. عفونت‌های تکرارشونده مانند برونشیت، سینوزیت یا عفونت گوش می‌تواند نشان دهنده مشکلی در سیستم ایمنی کودک باشد. چنانچه کودک شما بارها به عفونت‌های مختلف گرفتار شده است لازم است از لحاظ ابتلا به بیماری‌های ضعف سیستم ایمنی اولیه تحت بررسی قرار گیرد. با تشخیص زودهنگام و درمان سریع کودک شما می‌تواند شانس یک زندگی سالم و طولانی مدت را داشته باشد.
سیستم ایمنی بدن شامل اندام‌های زیر است:
طحال
لوزه‌ها
مغز استخوان
غدد لنفاوی
این اندام‌ها وظیفه تولید و آزاد کردن لنفوسیت‌ها در بدن را بر عهده دارند. این‌ها سلول‌های گلبول‌های سفید هستند که به سلول‌های گروه B و گروه T طبقه بندی شده‌اند. این سلول‌ها با مهاجمان به بدن که به آن آنتی‌ژن می‌گویند می‌جنگند. سلول‌های B آنتی‌بادی‌هایی را آزاد می‌کنند که مختص بیماری‌های بدن کودکان است. سلول‌های T سلول‌های خارجی یا غیرطبیعی را از بین می‌برد. مثال‌هایی از آنتی‌ژن‌هایی که سلول‌های B و T ممکن است با آن‌ها مقابله کنند عبارتند از:
باکتری‌ها
ویروس‌ها
سلول‌های سرطانی
انگل‌ها
اختلالات سیستم ایمنی باعث تحلیل قدرت بدن جهت مقابله با این آنتی‌ژن‌ها می‌شود. اختلالات سیستم ایمنی به چهار گروه عمده تقسیم‌بندی می‌شوند.
اختلالات کمبود ایمنی (اولیه یا اکتسابی)
اختلالات خود ایمنی (در این حالت سیستم ایمنی بدن بافتهای خود را به عنوان عامل خارجی قلمداد کرده و به آن حمله می‌کند.)
اختلالات آلرژیک (در این حالت عکس‌العمل سیستم ایمنی بدن در مقابله با آنتی‌ژن‌ها بیشتر از حد لازم است.)
سرطان‌های سیستم ایمنی
دلایل
اشخاصی که در خانواده خود سابقه ابتلا به بیماری‌های سیستم ایمنی مادرزادی (اولیه) را دارند بیشتر از سایر افراد در معرض ابتلا به نوع مادرزادی اختلالات سیستم ایمنی هستند. اشخاصی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند می‌توانند به اختلالات سیستم ایمنی ثانویه مبتلا گردند. به عنوان مثال اشخاصی که در معرض مایعات بدن آلوده به ویروس HIV (ایدز) قرار گرفته‌اند یا کسانی که طحالشان را از بدن خارج کرده‌اند در معرض ابتلا به مشکلات سیستم ایمنی هستند. در بعضی شرایط مانند سیروز کبدی، کم‌خونی سلول داسی شکل یا مشکلات طحال، لازم است طحال از بدن بیمار خارج شود. پروتئین‌ها برای سیستم ایمنی بدن بسیار مهم و حیاتی هستند. کمبود پروتئین در رژیم غذایی کودکان می‌تواند منجر به ضعیف شدن سیستم ایمنی آن‌ها گردد. جالب است بدانید هنگامی‌که کودکان در خواب هستند بدن آن‌ها به تولید پروتئین اقدام می‌کند و به مبارزه با امراض و عفونت‌ها کمک می‌کند. سرطان‌ها و داروهای شیمیایی نیز می‌تواند باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن گردد.
علائم
هر اختلالی علائم خاص خود را دارد که می‌تواند مکرر و یا مزمن باشد. برخی از این علائم عبارتند از:
صورتی شدن چشم
سینوزیت
سرماخوردگی
اسهال کودکان
ذات‌الریه در کودکان
عفونت‌های مخمر
بیماری‌های ناشی از اختلال سیستم ایمنی بدن در کودکان
اختلال ایمنی مادرزادی
ضعف سیستم ایمنی می‌تواند بر روی لنفوسیت‌های B، لنفوسیت‌های T یا فاگوسیت‌ها تأثیر بگذارد. مثال‌هایی از ضعف مادرزادی سیستم ایمنی که می‌تواند بر روی کودکان و نوجوانان اثر بگذارد عبارت است از:
کمبود lgA شایع‌ترین اختلال سیستم ایمنی بدن است. lgA یک ایمونوگلوبولین است که اصولاً در بزاق دهان یا سایر مایعات بدن وجود دارد و به منزله محافظی در قسمت‌های ورودی بدن است. کمبود lgA اختلالی است که طی آن بدن به میزان مناسب آنتی‌بادی lgA تولید نمی‌کند. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند بیشتر در معرض ابتلا به انواع آلرژی‌ها، سرماخوردگی و سایر مشکلات تنفسی هستند اما غالباً این مشکلات خیلی جدی نمی‌شوند.
ضعف ایمنی مرکب شدید (SCID) نیز یک مشکل ایمنی جدی است که به دلیل کمبود لنفوسیت‌های B و T در بدن اتفاق می‌افتد. در این عارضه تقریباً مبارزه با عفونت‌ها و امراض غیرممکن می‌شود.
سندروم دی جورج (دیسپلازی تمیسی) عارضه‌ای است که در آن کودک بدون غده تیموس متولد می‌شود. این عارضه نمونه‌ای از بیماری لیمپوسیت T مادرزادی است. غده تیموس جایی است که لیمپوسیتهای نوع T به بلوغ می‌رسند.
در سندرم Chediak-Higashi و بیماری مزمن granulomatous نوتروفیل‌ها قادر به انجام وظایف خود به عنوان فاگوسیت‌ها نیستند.
اختلالات ضعف سیستم ایمنی اکتسابی
این نوع ضعف ایمنی معمولاً پس از یک بیماری به وجود می‌آید البته این بیماری می‌تواند نتیجه سوءتغذیه، سوختگی و یا سایر مشکلات سلامتی نیز باشد. برخی از داروها نیز باعث ایجاد اختلال در سیستم ایمنی فرد می‌شوند. ضعف ایمنی ثانویه یا اکتسابی شامل موارد زیر می‌گردد:
ایدز (ویروس ضعف ایمنی انسانی): ایدز نوعی بیماری است که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن آرام‌آرام و به طور یکنواخت از بین برود. این بیماری توسط HIV که نوعی ویروس است که باعث از بین رفتن برخی از لنفوسیت‌ها با نام سلول‌های کمک کننده T می‌شود به وجود می‌آید. سیستم ایمنی بدون سلول‌های کمک کننده T، نمی‌تواند از بدن در مقابل ارگانیسم‌هایی که باعث ایجاد عفونت و بیماری‌های خطرناک در بدن می‌شود محافظت کند. این ویروس در نوزادان توسط مادر هنگامی‌که در درون رحم مادر هستند، در حین زایمان و یا در دوران شیردهی منتقل می‌شود.
گاهی ضعف سیستم ایمنی توسط داروها به وجود می‌آید: برخی داروها سیستم ایمنی بدن انسان را سرکوب می‌کنند. یکی از نقایص شیمی‌درمانی که در درمان سرطان استفاده می‌شود این است که این داروها نه تنها به سلول‌های سرطانی حمله می‌کند بلکه به سایر سلول‌های در حال رشد بدن و سلول‌های سالم مانند سلول‌هایی که در مغز استخوان هستند و یا سایر قسمت‌های سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند. علاوه بر بیماران سرطانی، افرادی که به بیماری‌های خود ایمنی مبتلا هستند یا کسانی که پیوند عضو انجام داده‌اند نیز نیاز به داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی دارند. این داروها قدرت سیستم ایمنی در مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌ها را تضعیف کرده و می‌تواند باعث ایجاد اختلالات ضعف سیستم ایمنی ثانویه در فرد گردند.
تشخیص
چنانچه پزشک احتمال وجود اختلال سیستم ایمنی را در بدن کودک تشخیص دهد موارد زیر را برای وی انجام خواهد داد:
ابتدا از والدین کودک در مورد سابقه بیماری‌های وی سؤال می‌پرسد.
آزمایش‌های عملی از وی به عمل می‌آورد.
تعداد گلبول‌های سفید خون وی را اندازه‌گیری می‌کند.
تعداد سلول‌های T وی را اندازه‌گیری می‌کند.
سطح ایمونوگلوبولین بیمار را اندازه‌گیری می‌کند.
با استفاده از واکسن‌ها می‌توان عکس‌العمل سیستم ایمنی بدن را مورد آزمایش انجام داد که به آن آزمایش آنتی‌بادی گفته می‌شود. پزشک ابتدا یک واکسن به کودک تزریق می‌کند. پس از چند روز یا چند هفته خون کودک را برای بررسی عکس‌العمل وی نسبت به واکسن مورد بررسی قرار می‌دهد.
درمان
درمان هر اختلال خود ایمنی بستگی به شرایط خاص آن بیمار دارد. به عنوان مثال، بیماری ایدز باعث ایجاد عفونت‌های مختلفی در بدن فرد می‌شود. پزشک برای هر کدام از عفونت‌های فوق، داروی مخصوصی را تجویز می‌کند و به بیمار داروی ضد ویروسی برای درمان و عفونت ایدز داده می‌شود. درمان بیماری‌های خود ایمنی معمولاً شامل استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و ایمونوگلوبولین تراپی است. سایر داروهای ضد ویروسی، آمانتادین و آسیکلوویر یا داروهایی که به آن اینترفرون گفته می‌شود جهت درمان عفونت‌های ویروسی که توسط اختلالات خود ایمنی به وجود آمده‌اند استفاده می‌شود. چنانچه مغز استخوان بیمار به اندازه کافی لنفوسیت تولید نکند، پزشکان ممکن است پیوند مغز استخوان (سلول بنیادی) را پیشنهاد کنند.
پزشکان برای کودکانی که از سیستم ایمنی ضعیفی برخوردارند ممکن است استفاده از ایمن‌سازی به وسیله سلول‌های زنده (واکسن) را ممنوع و یا به تأخیر بیندازند زیرا در این‌گونه کودکان احتمال ابتلا به بیماری‌ها و عفونت‌های جدی بسیار بالاست. این موارد شامل استفاده از واکسن‌هایی مانند سرخک، سرخچه، آبله‌مرغان و آنفولانزا است. چنانچه کودکی از شیمی‌درمانی استفاده کرده باشد لازم است استفاده از واکسن‌های حاوی ویروس زنده 3 ماه یا بیشتر پس از اتمام شیمی‌درمانی وی انجام پذیرد. به طور کلی استفاده از واکسن‌هایی که حاوی ویروس و باکتری غیرفعال هستند می‌تواند برای کودکانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند مورد استفاده قرار گیرد؛ اما تأثیر این واکسن‌ها در این کودکان مختلف بوده و ممکن است در برخی موارد کاهش یابد. واکسن‌ها با ویروس غیرفعال یا باکتری‌هایی که اثرات جانبی بر کودکان ندارد می‌تواند در کودکان دارای سیستم ایمنی ضعیف مانند کودکان دارای بیماری‌هایی مانند دیفتری، کزاز، کوفتگی زرد، هپاتیت آ، هپاتیت بی، فلج اطفال، هموفیلوس آنفولانزا نوع بی، مننژیکوکال و واکسن آنفولانزای کشته شده (که توسط تزریق داده می‌شود) مورد استفاده قرار گیرد.
پیشگیری
ضعف سیستم ایمنی مادرزادی قابل پیشگیری نیست اما می‌توان آن را کنترل و درمان کرد. مشکلات سیستم ایمنی اکتسابی از طرق مختلف قابل پیشگیری هستند. خواب کودکان برای داشتن یک سیستم ایمنی سالم بسیار پراهمیت است. چنانچه سیستم ایمنی کودک به طور مناسب کار نمی‌کند لازم است او را از افرادی که بیمار هستند دور نگه داشت و در معرض ابتلا به بیماری‌های مختلف قرار نداد.
منبع : تارنمای دکتر حمید شیخ الاسلامی